Τετάρτη 22 Ιουλίου 2015

Laurent Binet, «ΗΗhH»


  
Το Himmlers Hirn heist Heydrich είναι ένα συνταρακτικό βιβλίο. Συνταράσσει τον αναγνώστη, και συντάραξε εμφανώς και επί μακρόν τον συγγραφέα του: τόσο, που να μην το εγκαταλείπει ακόμη και όταν, και όσο, το διαβάζουμε εμείς. Ο Λοράν Μπινέ είναι ο αφηγητής, ο μυθιστοριογράφος, ο ιστορικός, αλλά και ο αναγνώστης, ο επιμελητής, ο κριτικός του βιβλίου του, αυτού του πολύ προσωπικού πρότζεκτ που ανέλαβε και που στη διάρκεια όσων χρόνων χρειάστηκε να ερευνήσει, να τεκμηριώσει, να ταξιδέψει, να δει, να ψάξει, να αναρωτηθεί και να γράψει (και να σβήσει) τον ρούφηξε μέσα του, ίσως-ίσως και να τον επινόησε κιόλας. Σε κάποιες σκηνές, μάλιστα, του βιβλίου «παίζει» και ο ίδιος, όχι απλώς παίρνοντας το μέρος ενός από τους δύο ήρωές του, του Σλοβάκου και του Τσέχου κομάντο, αλλά μπαίνοντας στο μυαλό τους όσο σχεδόν ποτέ ένας παντογνώστης αφηγητής κατάφερε ποτέ να μπει: κάνοντάς το, πονάει και ματώνει. Όμως, παράλληλα, αυτό ακριβώς είναι που τον εξοργίζει (που εξοργίζει τον Λοράν Μπινέ): αρνείται ότι ξέρει την αλήθεια, ή την αλήθεια αφτιασίδωτη, αμφισβητεί διαρκώς το καθετί, χτίζει την πλοκή με ξεφτίδια ντοκουμέντων, κοιτά το δημιούργημά του και το παρατηρεί ξανά και ξανά για να τονίσει τις αδυναμίες του, τα θολά πειστήρια, τις βαθιές ή επιπόλαιες ατέλειές του. Ο Λοράν Μπινέ ζει στο βιβλίο του, το γράφει και το διορθώνει μπροστά μας, αναπαριστά την Ιστορία αρνούμενος να επινοήσει οτιδήποτε, αλλά πλέκοντάς την, εντέλει, με δυο μεγάλες βελόνες-πένες, για να καταδείξει πως οι ήρωές του, ο Σλοβάκος και ο Τσέχος κομάντο, οι σύμμαχοί τους, οι συμπολεμιστές τους, οι συμπατριώτες τους, οι μικρής και μεγάλης κλίμακας αντιστασιακοί πυρήνες στην κατεχόμενη Τσεχοσλοβακία, στην κατεχόμενη Ευρώπη, είναι καταστάσεις που ξεφεύγουν από οποιαδήποτε ιστορικά καλούπια, ξεφεύγουν από το ατομικό, ενδεχομένως —αν και, ταυτόχρονα, πάντα είναι πολύ συγκεκριμένες οι μονάδες, τα πρόσωπα που τις ενσαρκώνουν, και πολύ συγκεκριμένη η ζωή τους και πολύ συγκεκριμένος ο θάνατός τους—, και αναπαριστούν με την πορεία, τις επιλογές τους και τη θυσία τους, και με τις μικρές ή μεγάλες τους πράξεις, και με τα λόγια τους, που κανείς ζωντανός δεν μπορεί να ανακαλέσει πια, γιατί κανείς που τα άκουσε δεν μας τα μετέφερε ποτέ, αναπαριστούν το αντίπαλο δέος του έσχατου τρόμου: του Κακού· των ναζί. Ο Λοράν Μπινέ, με τον τρόπο του, κάνει αντίσταση στη ναζιστική θηριωδία και, μολονότι δεν θυσιάζεται ο ίδιος, θυσιάζει ένα ολόκληρο κομμάτι της ζωής του — κάνει ένα τρομερό σαμποτάζ εβδομήντα χρόνια μετά από το εξιστορούμενο. Κι αυτό είναι συνταρακτικό και γι’ αυτόν, και για μας. Κι ας αμφιβάλλει ο ίδιος διαρκώς:

Είναι μια μάχη χαμένη εκ των προτέρων. Δεν μπορώ να αφηγηθώ αυτή την ιστορία όπως πρέπει. Όλο αυτό το συνονθύλευμα από πρόσωπα, γεγονότα, ημερομηνίες, και οι αυξανόμενες στο διηνεκές σχέσεις αιτίου-αιτιατού, κι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, οι πραγματικοί άνθρωποι, που έζησαν στ’ αλήθεια, οι ζωές τους, οι πράξεις και οι σκέψεις τους, που εγώ μόνο ένα απειροελάχιστο κομμάτι τους έχω ίσα-ίσα αγγίξει… Πέφτω συνέχεια πάνω στον τοίχο της Ιστορίας, όπου αναρριχάται και απλώνεται, χωρίς ποτέ να σταματάει, ολοένα και πιο ψηλός, ολοένα και πιο πυκνός, ο αποθαρρυντικός κισσός της αιτιότητας.

Το πορτρέτο του Ράινχαρντ Χάιντριχ είναι ιστορημένο με πλήθος λεπτομέρειες, με τρομερή και κοπιώδη έρευνα από πίσω, οπότε εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μόνο ηγετικό στέλεχος των ναζί, το Ξανθό Κτήνος, αλλά για την ίδια της ιστορία της ανόδου του εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία, για το χτίσιμο του Γ΄ Ράιχ και για τον τρόπο και το στιλ που επέλεξε να λερώσει τον πολιτισμό. Ο Χασάπης της Πράγας, το απόλυτο τέρας, ζει, δημιουργείται, σκοτώνει και πεθαίνει εφιαλτικά:

Προφανώς οι λόγοι για τους οποίους ο Χίτλερ αγαπάει τον Χάιντριχ είναι πολύ διαφορετικοί, αν όχι διαμετρικά αντίθετοι. Όπως ο Σπέερ ενσαρκώνει την ελίτ ενός κόσμου «κανονικού», στον οποίο ο Χίτλερ δεν ανήκε ποτέ, έτσι κι ο Χάιντριχ αποτελεί το πρότυπο του τέλειου ναζί: ψηλός, ξανθός, σκληρός, τυφλά υπάκουος και απίστευτα αποτελεσματικός. Μάλιστα, η ειρωνεία της τύχης θέλει να τρέχει εβραϊκό αίμα στις φλέβες του, σύμφωνα με τον Χίμλερ. Η σφοδρότητα όμως με την οποία μάχεται και κατανικά αυτό το διεφθαρμένο κομμάτι του εαυτού του αποδεικνύει, στα μάτια του Χίτλερ, την ανωτερότητα της άριας πάστας σε σχέση με την εβραϊκή. Κι αν ο Χίτλερ πιστεύει όντως πως ο Χάιντριχ είναι εβραϊκής καταγωγής, θα πρέπει να του είναι πολύ πιο ευχάριστο που τον μετατρέπει σε άγγελο εξολοθρευτή του λαού του Ισραήλ, αναθέτοντάς του την ευθύνη για την Τελική Λύση.

Το βιβλίο (ένα ιδιότυπο, μοντέρνο μυθιστόρημα  μυθιστόρημα πάντως, έστω και εν πολλοίς «υβριδικό»... αλλά και ποιο δεν είναι;) διαβάζεται πυρετωδώς και ασθματικά. Δεν τολμώ να γράψω «απολαυστικά», γιατί είναι ένα χρονικό, όχι μόνο ηρωισμού και θυσίας, αλλά απίστευτων θηριωδιών, άλλων γνωστών, άλλων πιο άγνωστων, εδώ όμως μαζεμένων σε βαθμό που θες συχνά να κλείσεις τα μάτια και να μη σκέφτεσαι. Θέλεις να ξεχάσεις. Αλλά δεν τα κλείνεις.

Σπουδαίο βιβλίο. Και δίκαια βραβεύτηκε ο (ξαναλέω: καταπονημένος) συγγραφέας του, που φαίνεται πως δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτό, και ίσως ποτέ να μην ξεφύγει. Πήρε το κομμάτι αυτό της ιστορίας (την απόπειρα δολοφονίας του τέρατος από δύο εθελοντές πατριώτες σαμποτέρ που ήξεραν πως επιλέγοντας την εκτέλεσή του επέλεγαν και τον δικό τους θάνατο) και το έκανε δικό του.

Η έκδοση είναι εξαιρετική, και η μετάφραση του Γιώργου Ξενάριου αριστουργηματική, εξαίσια.

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος.


ΥΓ. Έψαξα και είδα πως το HHhH θα γυριστεί ταινία. O Λοράν Μπινέ εμπλέκεται, φυσικά, στο σενάριό της. Πιστεύω πως θα ζητήσει και να παίξει κάποιον μικρό βουβό ρόλο σ' αυτήν. Δεν μπορεί να ξεφύγει από όλο αυτό.

Κυριάκος Αθανασιάδης



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου